Uit: Lover 1997/3
© Marianne van den Boomen
Grrls and bitches
(Post)feministische e-zines
Elke zichzelf respecterende actiegroep of beweging heeft wel eens geprobeerd een eigen tijdschrift te maken om de bewustmakende of opruiende boodschap wereldkundig te maken. Ook feministen kennen het klappen van de zweep: met vriendinnen een redactie vormen, kopij schrijven en verzamelen, lay-outen, een voordelige deal sluiten met een drukker of zelf stencillen en rapen, adresbandjes schrijven en leuren langs alternatieve boekhandels. Leuk en leerzaam, maar altijd geldzorgen. Sinds het Internet is dat getob voorbij: elke club, ja elk individu kan relatief eenvoudig en goedkoop een eigen e-zine (electronic magazine) uitbrengen. Het aanbod van digitale vrouwentijdschriften op het Internet doet inmiddels niet onder voor dat van een ruim gesorteerde vrouwenboekhandel. De vraag is of deze e-zines nu heel anders zijn dan hun papieren zusjes. Is er sprake van een andere tijdschriftencultuur op het Net? En misschien zelfs van een nieuwe feministische cultuur?
Laten we eerst definiëren wat een e-zine precies is. Op het World Wide Web heeft zo'n beetje alles een tijdschriftachtige opmaak, maar dat maakt nog niet elke site tot een e-zine. Een e-zine afficheert zich echt als tijdschrift: er worden met een zekere frequentie nieuwe, te onderscheiden uitgaven op het Net gebracht.
Op een paar punten verschilt een e-zine natuurlijk per definitie van een gedrukt blad. Ten eerste is een e-zine gebakken aan het beeldscherm, en dat leest anders. Printen kan natuurlijk, maar dat doet men vooral voor studie- of werkdoeleinden, zelden voor verstrooiend of algemeen informerend lezen. Met als gevolg dat die leeshoudingen op het Net erg door elkaar lopen. Ten tweede is een e-zine in de regel gratis voor lezers/surfers; het draait of op vrijwilligers of op Web-adverteerders en -sponsors. En ten derde biedt een e-zine de mogelijkheid tot directe interactie met lezers; online-discussiefora en chatkanalen die aan e-zines zijn gekoppeld, gaan een stuk verder dan gewone ingezonden-brievenrubrieken.
Wat betekenen die dingen voor de inhoud en de stijl? Alles moet kort, pakkend en helder, zo leren de Webmaster-handleidingen, anders zap-surft de lezer zo weg. Dat geldt dan vooral voor de grotere, professionele e-zines, zoals Women's Wire, Cybergrrl en Geekgirl. De kleinere e-zines nemen het niet zo nauw; ze bieden ook wel ellenlange essays, en 'mysterieus en intrigerend' komt eigenlijk vaker voor dan 'pakkend en helder'. De openingspagina van Brillo (www.viragonet.com/brillo)
bijvoorbeeld doet nog het meest denken aan een soort 'Andy Warhol goes Tampax'. Wie verwacht nu dat hierachter doorwrochte feministische artikelen schuilgaan over bijvoorbeeld: 'Resisting Erase-ism on the Net' ('There is no race... there is no gender... is the Net an ism-free zone?') en 'Fear of a Black Language: Ebonics, Self-Determination, and Linguistic Correctness'?Een poging tot ordening van de vrouwen-e-zines op grond van inhoud, stijl en signatuur valt dan ook niet mee. E-zines bieden niet het uiterlijke houvast van gedrukte bladen, die met hun papierkwaliteit, vormgeving, prijs en type advertenties iets prijsgeven over hun identiteit. Een fraai vormgegeven e-zine kan even goed door een professionele staf gemaakt zijn als 's nachts door twee liefhebsters.
Ook globale indelingen als academisch dan wel subcultureel, damesbladerig dan wel strijdbaar feministisch, studieus of verstrooiend, commercieel of ideëel, blijken op het Net nauwelijks zinnig. Alles loopt al gauw door elkaar of bestaat naast elkaar, binnen één titel. Deels komt dat door het do it yourself-karakter van het medium, dat eerder leidt tot een losse, informele toon dan een strikt redactiebeleid. En deels gebeurt die genrevervaging bewust en principieel, ook bij de grotere en professionele e-zines, juist omdat de specifieke Net-uitstraling vaak bestaat uit een kosmopolitisch veelvoud aan stemmen en stijlen.
Het eenvoudigst is maar gewoon te beginnen met e-zines die het woord 'women' in de titel dragen, en dan verder te zoeken of het trefwoord 'feminist' iets oplevert. (Inderdaad, e-zines zijn vrijwel allemaal Engelstalig, en komen in de regel uit Amerika of Australi ë. In Nederland bestaat bij mijn weten nog geen vrouwen-e-zine - het enige dat de zoekmachines vonden in het Nederlands, was de Nieuwsbrief Vrouw en Cultuur, de agenda van de gelijknamige club die literaire middagen en cursussen organiseert in Eindhoven.)
Women's Wire (www.women.com) is een van de grootste en oudste online-magazines voor vrouwen. Qua inhoud doet het denken aan Libelle, Opzij en VB Magazine tegelijk. Women's Wire begon in 1992 als besloten online-service voor vrouwen, sinds 1995 zitten ze ook op het openbare Internet met een zeer succesvolle Web-krant annex -weekblad: 500.000 bezoekers per maand, een professionele staf van een twintigtal Web-redacteuren en gigantische reclame-inkomsten. De site barst dan ook van de lokkende, bewegende advertenties in de trant van 'Eat more, weigh less', 'Everything you always wanted to know about cosmetic surgery, but were afraid to ask'. De weekrubrieken zijn nogal damesbladachtig: Style, Work (met de afdeling Cool Careers, gesponsord door Levi's), Body en Shopping; het krantendeel daarentegen is zeer degelijk, met dagelijks serieus vrouwennieuws uit de hele wereld (poging tot verbod op cliterodectomie in Egypte, benoeming vrouwelijke ambassadeurs in de VS etc.)
Women's Wire haalt het uiterste uit de interactiemogelijkheden op het Web: behalve de gebruikelijke mogelijkheid om de redactie te e-mailen of te schrijven in het online-gastenboek, doet Women's Wire aan interactieve quizzen en dieetwijzers, zijn er verschillende discussiefora (over de liefde en de 'huwelijksval', over vrouwelijke ondernemers etc.), chat-kanalen (live tekstbabbelboxen) en is er elke week een nieuwe Web-discussie naar aanleiding van een actuele gebeurtenis (bijvoorbeeld: 'Wie geloof je: Paula Jones of Bill Clinton?') Terwijl het er in de discussies heftig aan toe kan gaan, blijft de redactionele inhoud van Women's Wire redelijk ladylike.
Tot ongenoegen van sommige andere e-zines. 'Tired of articles about your ass, make-up, clothing or marriage?' The Women Rebel (www.mindspring.com/~wrebel)wil het allemaal anders: 'kritisch, activistisch, uitdagend en leuk'. Initiatiefneemster is de Amerikaanse Diane Glass, overdag Internet-specialist en 's nachts zine-editor.
Zij ergerde zich zowel aan damesbladen als aan onleesbare feministisch-theoretische tijdschriften, en richtte daarom haar eigen e-zine op. The Women Rebel biedt essays, opinieartikelen en interviews met vrouwelijke activisten en hotemetoten. Glass' uitgangspunt is 'bewustwording van sociale issues rond vrouwen', middels zoveel mogelijk stemmen en invalshoeken, 'desnoods anti-feministische'. En ze heeft een broertje dood aan 'politiek correct jaren-zeventigfeminisme'.
Daarmee is ze niet bepaald de enige op het Net; om de een of andere reden is dit op vrijwel alle vrouwensites, -mailinglists, -discussiegebieden en -e-zines een hot item. Het is een merkwaardig fenomeen, want niet zelden wordt in één adem zowel afstand genomen van dat vermaledijde ouderwetse feminisme als het feminisme opnieuw uitgevonden, want het blijkt nog altijd nodig. Het resultaat is feminisme-dat-geen-feminisme-wil-heten.
Ook de dames van Brillo hebben er een handje van. Dit e-zine kenmerkt zich door een frivole mix van huisvrouwelijkheid, meisjesstrategieën (met de tip een gebruikte tampon op je dashboard laten liggen ter preventie van auto-inbraak) en strijdbaarheid. Brillo is opgericht 'to clean the Web', vanuit een zelfde soort onvrede als The Women Rebel. Er komen weliswaar steeds meer vrouwen-sites op het Net, maar niet de juiste, meent Brillo: 'We see more and more of the same old glossy magazine-style stuff. Fashion. Media. Popular Culture. Relationship advice.' Brillo wil op een humoristische manier onderdrukking, onrecht en vrouwvijandigheid aan de kaak stellen. Een keurig feministisch uitgangspunt, dunkt me, maar Brillo gaat er kennelijk van uit dat 'humor' daar per definitie niet bijhoort. Het is een idee dat vaker opduikt, vrijwel alle vrouwen-e-zines roepen om een kritisch-en-toch-leuk feminisme.
Voor de inhoud van Brillo betekent dat dat naast een keurig stuk over de wijze waarop 'zwarte mannen, vrouwen en de onderklasse' toegang kunnen krijgen tot de nieuwe technologieën, een interview staat met de Barbie Liberation Organisation. Deze club van 'activisten en media-interventie-suppersterren' kent als belangrijkste wapenfeit de verwisseling van de elektronische stembanden van driehonderd Barbies en G.I. Joes (vechtlustige jongenspoppen). Rond Kerstmis 1989 piepte Joe in vele speelgoedwinkels zoetig 'I love school, don't you?', terwijl Barbie agressief gromde: 'Dead men tell no lies!'
Het valt trouwens niet mee, die combinatie van humor en feminisme, zo blijkt uit een van Brillo's editorials 'Do feminists hate man?' - een vraag die met bijster weinig ironie en veel nuance wordt beantwoord.
Bitch (tegenwoordig Maxi, www.maximag.com) is een e-zine dat een beetje lijkt op Brillo, al is het groter en intussen professioneler. Het redactionele statement klinkt degelijk feministisch: 'Dit tijdschrift gaat over het belang je stem laten horen. Het gaat over het formuleren van antwoorden op het seksisme dat we elke dag zien. We moeten girl-friendly places in de massamedia vinden en maken. Waar zijn dingen te zien en te lezen en te horen die onze intelligentie niet beledigen?'
Bitch begon in 1996 als papieren tijdschrift, een 'keukentafelproduktie' van twee vriendinnen, met kritische verhalen over populaire cultuur en massamedia. Sinds mei 1996 is Bitch ook op het Net te vinden. Naast materiaal uit de papieren versie bevat het e-zine dingen die alleen op het Net kunnen: wekelijkse updates, alerte commentaren op de actualiteit en vooral community discussion areas. Ook adverteerders weten hun weg naar Bitch te vinden, maar de Bitch-lezeressen slikken niet alle reclame. Toen een fabrikant op het idee kwam om ongevraagd reclame over BH-vullingen (!) te sturen naar allerlei vrouwenmailinglists - een Internet-plaag die spam wordt genoemd - werd er vanuit Bitch een anti-spam-actie tegen de bewuste fabrikant ondernomen onder het motto 'Sisterhood is powerful, but there is no way I'll stuff my bra for it.'
In april 1997 is Bitch omgedoopt tot Maxi.Veel oude redactieleden hadden intussen dikke banen bij andere nieuwe-mediabedrijven verworven en een nieuwe generatie trad aan. In het nummer van mei '97 onder andere Paula Jones contra Bill Clinton, een analyse van de nieuwe abortusstrijd in Amerika, maar ook meer damesbladerig spul als 'How to lose a friend' en een artikel over 'emotionele bagage'. Het is kennelijk toch onvermijdelijk: hoe groter en commerciëler, hoe minder bitchy.
Heartless Bitches International (www.heartless-bitches.com) weet het bitchy image wel te handhaven, maar wordt dan ook door vrijwilligsters gemaakt. 'Bitch' is hier de afkorting van 'Being In Total Control, Honey!' en zelfs de kwalificatie 'harteloos' wordt met trots gedragen. Heartless Bitches International is er voor vrouwen die het hele mannelijk geslacht wel achter het behang kunnen plakken, vol gezellige mannenhaat. Deze bitches maken zich niet bepaald druk over de kwestie of feministen mannen haten en of ze ook humor mogen gebruiken...
Degenen die zich op het Net als 'cyberfeministen' afficheren, zijn daar ook wat minder mee bezig. Wellicht is het ook een kwestie van leeftijd; dit zijn vaak vrouwen van tegen de veertig met een computerpassie die dat 'vreselijke jaren-zeventigfeminisme' nog hebben meegemaakt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Newyorkse Aliza Sherman, wiens Cybergrrl Webstation (www.cybergrrl.com) is uitgegroeid tot een broeinest van vrouwen-zines en -gemeenschappen. Sherman had ooit gewerkt in een opvanghuis voor vrouwen en begon met het plaatsen van het Handbook Domestic Violence op haar persoonlijke homepage. Ook nam ze materiaal op over haar passies science fiction en nieuwe media. Na de vele enthousiaste reacties breidde Sherman haar site steeds verder uit verwijzingen naar andere feministische sites, en begon ze tevens met het organiseren van vrouwen. Ze richtte de Webgrrls op, een netwerk van vrouwen met een brede interesse in nieuwe media, dat inmiddels meer dan vijftig afdelingen over de hele wereld kent. Ook creëerd
e ze het e-zine Womenzone(www.womenzone.com, dat de interactie tot het uiterste wil doortrekken: aan élk artikel hangt een eigen Web-forumdiscussie. Ook hier soms damesbladonderwerpen als 'modem dating' (relatiebemiddeling op Internet), maar vaker artikelen over het glazen plafond en vrouwencarrières in nieuwe-mediabedrijven.
Cybergrrl is intussen uitgegroeid tot Cybergrrl Inc., een bedrijf in Web-ontwerp, -verhuur en -advies met een flinke professionele staf. De grens tussen het ideële en het commerciële werk is op de Cybergrrl-site niet altijd even scherp. Enerzijds kun je terecht in Cybergrrl Village ('your online community, a place where you can meet other people and talk about whatever's on your mind') voor chatrooms en discussiefora over bijvoorbeeld gezondheid, zwarte vrouwen en reizen. Anderzijds is er Womenspace, een door Women's Pharmacy aangekocht Web-gebied over alles wat met gezondheid en lijf en leden te maken heeft. 'And now The Women's Pharmacy has the new all-cotton Tampax Naturals tampons!'
Op welke wijze dan ook, de tampons blijven je om de oren vliegen in de vrouwen-e-zines. Sowieso is de preoccupatie met vrouwelijke lichamelijkheid en uiterlijk groot. Voor NrrdGrrl! (www.nrrdgrrl.com)was dat zelfs de aanleiding voor de oprichting, het richt zich expliciet tegen de terreur van de schoonheidsnorm. 'This ain't no beauty contest!' zo waarschuwt de openingspagina, waarna in het 'NrrdGgrrl! Manifesto' te lezen valt: 'Waarom voel ik me nooit mooi genoeg of sexy genoeg? Waarom zijn de normen voor vrouwen zo godvergeten onhaalbaar? Ik ben een nerd. Ik ben een geek. Ik ben een weirdo. Ik geef het op. Als jij het ook zo zat bent, schrijf me. Misschien kunnen we een revolutie van normaliteit beginnen.' Of die revolutie er ooit zal komen is de vraag, maar de hoeveelheid post die Amalia Wilson kreeg naar aanleiding van haar Manifest, was zo overweldigend dat zij besloot tot een online-magazine.
'Nerd' is evenals 'geek' een scheldwoord voor computerfreaks - meestal jongetjes met verkeerde overhemden, suffe kapsels en no balls. De meisjesversies daarvan tooien zich met geuzennamen als Nrrdgrrl en Geekgirl (naar het gelijknamige Australische e-zine, www.geekgirl.com.au/geekgirl), en presenteren zich vooral als brutaal en eigenwijs. Nrrdgrrls en Geekgrrls gaan er vaak prat op dat zij ook de verkeerde kleren dragen, tegen de keurige-damesnorm of juist de 'feministische voorschriften' in. Of zij presenteren zich juist heel meisjesachtig, met een boel gekir over lippenstift en BH's. Het is eigenlijk verbazend hoe vaak dat aan de orde komt - laat niemand ooit nog zeggen dat het Net een plek is waar uiterlijk, lichamelijkheid en sekse er niet toe doen; het blijkt bij uitstek de plaats om dat flink te etaleren of te problematiseren.
Cyberrrls, Webgrrls, Nerdgrrls - er zijn vele soorten grommende meisjes op het Net. De actiegroep Guerrilla Grrls, die stereotiepe vrouwbeelden in de kunst te lijf gaan, laat er regelmatig van zich horen, en er is het e-zine Riotgrrl (www.riotgrrl.com). Dit grrl-zine stopt als het even kan in elk artikel een rel of iets stouts met seks: 'I discovered I was a slut. And I liked it.' Ook hier gaan de meeste artikelen over media en populaire cultuur-iconen ('Madonna en de teloorgang van de Amerikaanse smaak').
De grommende rr's van de grrls zijn vooral een manier om te zeggen dat je een meid c.q. vrouw bent die van zich af kan bijten, daarmee lekker in het midden latend of je dat feministisch noemt of niet. De discussie over wat feminisme is, duikt niettemin voortdurend op. Een dappere minderheid verkondigt feministisch te zijn en probeert duidelijk te maken dat dit helemaal niet hetzelfde is als normatief, zuur en humorloos. De meeste grrls neigen echter naar een soort geïndividualiseerde power-emancipatie, in de trant van: 'Ik laat me door niemand de wet voorschijven en doe wat ik wil.' Het dubbelzinnige is natuurlijk dat deze vrouwen tegelijkertijd toch zoeken naar het collectieve en gemeenschappelijke als grrls op het Net. Maar, nogmaals, veel feminisme op het Net mag geen feminisme heten.
Het zogeheten postfeminisme biedt hier een elegante uitweg: hier en daar een scheut feminisme, als dat zo uitkomt, maar zeker niet op de veronderstelde ouderwetse, saaie manier.Veel e-zines noemen zich dan ook postfeministisch en hierin komen zo'n beetje alle thema's samen uit de vrouwen-e-zine-cultuur: het afzetten tegen jaren-zeventigfeminisme, het pleidooi voor humor en ironie, de preoccupatie met uiterlijk, seks en populaire cultuur.
Dat postfeministische gedoe is soms irritant maar vaak ook erg geestig. De Postfeminist Playground (www.pfplayground.com), een site waar twee vriendinnen zich uitleven, biedt een aardig overzicht van wat het allemaal inhoudt. Het 'Post Feminist Manifesto' roept op: 'Dye your hair, get a new wardrobe and exploit the hell out of yourself. Go make some noise!' Postfeministen lopen liever op hoge hakken dan op verstandige maar lelijke schoenen. Ze halen hun inspiratie uit de wereld van de kunst, de letteren, de media en de populaire cultuur. En soms, al geven ze dat slechts schoorvoetend toe, ook uit feministische theorieën. Maar dan nooit zonder assemblage, collage en sampling - een soort van eigengereid deconstructiedenken.
Postfeministische cyberdames willen vooral vrolijk, geestig en scherp zijn, in tegenstelling tot 'beige, harige, vaginaal-poëtisch geobsedeerde feministen'. Het verhaspelen van feministisch politiek correct jargon is een geliefde bezigheid: 'Maybe deep in our hearts we all wish to be differently abled, or at least women of color.' Als ze interactieve technologieën gebruiken op hun Web-pagina's bestaan die niet alleen uit de klassieke discussiefora en gastenboeken, maar ook uit animaties die je je uitnodigen een feminist beter aan te kleden en te voorzien van make-up.
De vraag blijft of de bitches, de grrls, de cyber- en postfeministen in hun e-zines nu een nieuwe feministische cultuur brengen. Er gebeurt in elk geval heel veel in een soort vrouwencollectieven - al zouden ze het nooit zo noemen. Hun toon is inderdaad minder zwaar op de hand. En er zijn een paar nieuwe thema's: nieuwe media, populaire cultuur en uiterlijk. Of is toch het enige verschil dat de nieuwe feministen hun benen ontharen en de oude niet?
© Marianne van den Boomen