Een cyborg is letterlijk een cybernetisch organisme, een mix van technologische en biologische onderdelen, een mix van natuur en cultuur. In science fiction een bekende figuur, zoals deze Terminator, een gevaarlijke moordmachine die er vaagjes menselijk uitziet. En die bijna onoverwinnelijk is door zijn ingebouwde technische snufjes. De killer in Terminator 2 was zelfs zo geavanceerd dat-ie zichzelf kon veranderen in vloeistof of de gedaante kon aannemen van de heldin zelf. Dat schept op z'n minst verwarring. Terminator 2 is echter vooral een actiefilm, en draait dus meer om spektakel dan om de sociale psychologie van de gedaanteverwisselingen en de interactie tussen natuur en cultuur.
En juist daar biedt die metafoor van de cyborg zulke leuke aanknopingspunten voor. Mensen hebben nog altijd de neiging zichzelf als natuurlijke wezens op te vatten. De aannames over welke natuurlijke wezenskenmerken er horen bij een bepaalde sekse, een bepaald ras of soort zijn nog altijd hardnekkig.

De cyborg is in de eerste plaats een beeld, een metafoor. Een metafoor die was verzonnen om een taal te maken waarin je kon praten en nadenken over de wereld zonder dat je mensen vastpinde op een of andere 'essentie' die op hun lichaam was geprojecteerd. Zulke projecties hadden immers al genoeg ellende gebracht: indelingen in mannen en vrouwen, in rassen en soorten, in zieken en gezonden, in he en ho, in lijfonteigenden en lijfeigenaars. Lichaamscategorieën zijn kennelijk handige kapstokken voor maatschappelijke plaatstoewijzingen, variërend van regelrechte uitmoording en uitbuiting tot bepaalde privileges. En als er geen herkenbare lichaamcategorie voorhanden was om een bepaalde groep eronder te krijgen, dan werd zo'n categorie desnoods wetenschappelijk bedacht. Zie de koloniale rassenleren en de nazistische eugenetica, maar ook meer hilarische pogingen als het gesteggel over het soortelijk gewicht van vrouwenhersenen.

Nu waren er wel politieke bewegingen te organiseren op basis van het ingedeeld zijn aan een van de 'verkeerde' kanten - arbeiders, vrouwen, zwarten, homo's - maar zo'n identiteitenpolitiek schoot toch niet echt op. Ten eerste zijn deze indelingen altijd overlappend. De politieke buitenplaats van pakweg vrouwen in de arbeidersbeweging, of zwarte vrouwen in de vrouwenbeweging leidde uiteindelijk tot eindeloze afsplitsingen van steeds kleinere identiteitengroepjes. Groepjes die nog maar verdomd kleine vuistjes konden maken.
Ten tweede was er de klassieke paradox van elke identiteitspolitiek: je organiseert je op een noemer om te bewerkstelligen dat die noemer er niet meer toe doet. 'Wij vrouwen eisen de afschaffing van de mythische categorie vrouw' - tja, daar kun je je aardig in verslikken. En sommige dingen wil je bovendien wèl specifiek voor vrouwen - whatever that may be - geregeld hebben. Abortus bijvoorbeeld. Duidelijk een vrouwenpunt, toch? Want mannen ondergaan per definitie nooit een ongewenste zwangerschap. Maar eh, zo worden 'vrouwen' wel weer gereduceerd tot de mogelijkheid van kinderen baren. En de eis voor fatsoenlijke kinderopvang, ook al zoiets: een typisch 'vrouwenpunt'? Of is het punt juist dat het dat niet moet zijn?
De politieke eis van zelfbeschikking over het lichaam bleek hoe dan ook niet genoeg om de wereld bewoonbaar voor iedereen te maken. Gelijkheid eisen was niet genoeg, verschil maken was niet genoeg. Was er geen politieke identiteit te verzinnen die rekenschap kon geven van soms gelijkheid, dan weer verschil, maar altijd van variatie, overlap en verbindingen? Ja: de cyborg, het prototype van door elkaar gehusselde wezensvreemde elementen, een mix van cybernetisch en organisch materiaal.

Zo kwam Donna Haraways politieke cyborg tot stand: een verzetsfiguur, samengesteld uit feit en fictie, die de gangbare indelingen - die even goed mengsels zijn van feit en fictie - bespot, bekritiseert, deconstrueert, laat zien hoe arbitrair ze zijn, ze mixt en mengt, er andere voor in de plaats stelt, en - net als je aan zo'n nieuwe assemblage gewend bent - alweer componenten ontkoppelt. Zowel om de lol en het inzicht dat gepaard gaat met dit aan- en afkoppelen, als om de politieke inzet ervan. De cyborg is, in Haraways woorden een 'ironische politieke mythe', die wordt ingezet tegen de andere politieke mythen die de wereld laten draaien.
En je hoeft die cyborg niet eens van ver te halen.